Nhà thờ họ truyền thống có kiểu dáng gần giống với nhà ở làng quê xưa của Việt Nam. Tuy nhiên, công trình này vẫn có những quy chuẩn, đặc trưng riêng biệt. Các kiến trúc sư cần phải tìm hiểu đầy đủ để có thể thiết kế đúng, chuẩn công trình mang tính tâm linh và mang giá trị nhân văn sâu sắc. 

Tiêu chuẩn về kiến trúc khi thiết kế nhà thờ họ 

•  Quy mô nhà thờ họ

 Không có tiêu chuẩn nào về quy mô nhà thờ họ, điều này phụ thuộc vào tiềm lực kinh tế của dòng họ và số lượng thành viên của dòng họ cần không gian rộng hay không. Thông thường các dòng họ chỉ xây nhà thờ với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ về quy mô diện tích khoảng 60 – 80m2, có thể làm 1 tầng 4 mái hoặc 2 tầng – 8 mái, xây từ 3 – 5 gian, kích thước gian giữa 5,5m, gian bên 2.7m, khẩu độ 4,5m, số diện tích còn lại sẽ dành cho sân vườn (nhà bia, cuốn thư, tiểu cảnh, gác chuông…) hoặc làm thêm cả phần hậu cung.

Về cơ bản, kiểu dáng nhà thờ họ khá giống với nhà ở dân gian của người Việt xưa nhưng vật liệu xây dựng có sự đa dạng hơn, chi tiết hoa văn trang trí cũng có phần cầu kỳ, tinh tế hơn. 

• Kiến trúc mái nhà thờ họ 

Hiện nay, có khá nhiều kiểu mái dành cho nhà thờ họ như: 2 mái, 4 mái và 8 mái. Đối với thiết kế nhà thờ họ có 2 mái truyền thống thì sẽ có tiêu chuẩn sau: Triền mái thẳng, không cong. Kiến trúc nhà thờ họ 4 mái, 8 mái thì hếch lên ở góc mái tạo độ cong và sự thoát tục. Phần mái chiếm 2/3 chiều cao mặt đứng công trình. 

Đối với nhà thờ họ thì những hoa văn được trang trí trên phần mái thường đơn giản hơn so với các công trình Đền, Chùa, Đình, Miếu và thường không chạm Rồng. Những hoa văn đặc trưng thuộc tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ đó là: Mặt Nguyệt, Đại tự, Vân mây… thường đặt chính giữa mái. Các bờ nóc có đặt gạch hoa chanh, đỉnh mái gắn con kìm ở hai đầu bờ nóc, con so ở chỗ bờ quyết (bờ guột), con náp, hay lạc long thủy quái…. Phần diềm mái thường được trang trí bởi các họa tiết vân mây uốn lượn mềm mại. Đây là một trong những tiêu chuẩn về kiến trúc khi thiết kế nhà thờ họ.

• Hoa văn trang trí, chạm khắc

Các hoa văn trang trí không những được thiết kế ở phần mái mà còn được chạm khắc lên cá thanh quá giang, vì kèo chồng rường…Trong kiến trúc cổ Việt Nam, chạm trổ, hoa văn trang trí là phần rất quan trọng, nó thể hiện tinh thần, nét đặc trưng trong từng loại công trình, nét văn hóa của từng vùng miền. Kiến trúc nhà ở dân gian Việt Nam xưa thường để mộc màu gỗ hay quét sơn ta bảo vệ có màu nâu, thích chạm trổ những hình thù long, ly, quy, phụng hay hoa văn tùng, cúc, trúc, mai, vân mây, hoa sen… Đối với kiến trúc nhà thờ họ thì các hoa văn thường thể hiện hình ảnh hoa lá vân mây uốn lượn tinh tế… Hiện nay để giảm chi phí xây dựng thì có thêm kiến trúc nhà thờ họ bằng bê tông giả gỗ, các phù điêu có thể được đúc sẵn bằng bê tông từ khuôn cao su non có thể được nghệ nhân đắp trực tiếp bằng tay.

Tiêu chuẩn về kết cấu khi thiết kế nhà thờ họ 

•  Chi tiết cột

Cột trong nhà thờ họ thường làm bằng gỗ, là phần đỡ chính, chịu lực toàn bộ khối lượng của công trình. Cột tròn to và phình ra ở giữa. Cột có hình dáng tròn nhưng cũng có khi dùng cột dáng vuông. Sức nặng của công trình được đặt lên cột, cột lại dồn sức nặng ấy lên  lên các đế chân cột chứ không chôn cột sâu xuống nền như là làm nhà ở. Với thiết kế như vậy, kết hợp với độ chắc chắn, to khỏe của cột, công trình nhà thờ họ trở nên ổn định và vững vàng. Trong tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ thường có những loại cột sau:

- Cột cái: Là những cột chính của nhà đặt ở hai đầu nhịp chính tạo chiều sâu cho gian giữa, thân cột tròn, to và mập nhất. Phần nối giữa hai cột cái được gọi là câu đầu.

- Cột quân hay cột con: Là phần cột phụ ngắn hơn một cáu, vị trí nằm ở đầu các nhịp phụ giữa hai bên nhịp chính. Về chiều cao của cột con thấp và nhỏ hơn cột cái để tạo ra độ dốc của mái nhà. Nối giữa cột con và cột cái bằng xà 

- Cột hiên được đặt ở ngoài thềm nhà được làm ngắn hơn so với cột cái, theo độ dốc của mái hiên, cột hiên được nối với cột quân bởi kẻ hiên.

• Chi tiết Kèo

Thiết kế nhà thờ chú trọng vào khung vì kèo. Phần mái nhà được xây dựng theo các vì nhà, các vì nhà được dựng lên và nối với nhau bằng các xà ngang và xà ngưỡng tạo thành mọt hình hộp. Vì kèo nhà là đơn vị cơ bản khi nói đến kích thước ngôi nhà, giữa hai vì kèo nhà gọi là “gian” . Vì nhà ở mỗi địa phương hay mỗi vùng miền có kết cấu khác nhau nên để tạo ra nét đặc trưng riêng trong văn hóa tín ngưỡng, tuy nhiên nhìn chung vẫn tuân thủ các quy thức cột của kiến trúc truyền thống Việt Nam.

•  Chi tiết Xà

Xà hay còn gọi là các giằng ngang chịu kéo dùng để liên kết các cột chính, cột quân, cột hiên với nhau. Xà gồm các loại xà nằm trong và ngoài khung vuông góc với khung.

- Xà nằm trong khung sẽ được đặt ở cao độ đỉnh các cột quân liên kết giữa cột cái và cột quân. Những loại xà nằm trong khung bao gồm:

+ Xà lòng dùng để liên kết các cột cái với nhau.

+ Xà nách (thuận) dùng để liên kết cột cái với cột quân.

- Xà nằm ngoài khung gồm có các loại sau:

+ Xà thượng: được đặt ở vị trí liên kết đỉnh cột cái, song song với chiều dài của ngôi nhà.

+ Xà hạ hay còn gọi xà đại: được đặt ở vị trí liên kết các cột cái với cột quân tại cao độ đỉnh của cột quân. Nằm ở gần sát vị trí liên kết giữa xà lòng, xà nách vào cột cái. Xà hạ cũng song song với chiều dài của ngôi nhà.

+ Xà tử thượng (loại xà nằm trên cột quân): Nối các cột quân của khung ở phía trên.

+ Xà tử hạ (loại xà nằm dưới cột quân): ối các cột quân của khung ở phía dưới, tại điểm cao ngay trên hệ cửa bức bàn.

+ Xà ngưỡng dùng để liên kết các cột con tại điểm ngưỡng cửa. Nhiệm vụ của xà ngưỡng là đỡ gần như toàn bộ hệ thống cửa bức bàn.

+ Xà hiên dùng để các cột hiên của khung nhà thờ họ. 

• Chi tiết Kẻ

Các loại dầm đơn được bố trí theo phương chéo của mái nhà gọi là Kẻ. Kẻ sẽ được gác lên các cột bởi các mối mộng chắc chắn. Trong tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ có các loại kẻ sau:

+ Kẻ ngồi là loại kẻ gác từ cột cái sang cột quân, tạo hệ thống liên kết vững chắc trên mái đỡ.

+ Kẻ hiên là loại kẻ được gác từ cột quân sang cột hiên. Một phần của kẻ hiên được kéo dài đâm xuyên qua cột hiên để đỡ phần chân mái.

• Bảy (hay bảy hậu hoặc bảy hiên)

Đây chính là phần dầm nằm trong khung, được gắn vào cột quân phần liên kết phía sau nhà. Bảy có nhiệm vụ đỡ phần mái vẩy. Đối với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ thì dùng tiền kẻ, hậu bảy. Đối với các công trình kiến trúc Đình, Chùa do không có cột hiên và 4 mặt mái hiên thông thoáng nên dùng bảy hiên.

•  Hoành, dui, mè: 

Nằm ngang chiều dài nhà và vuông góc với chung nhà là dầm chính, gọi là Hoành.

Dầm phụ đặt dọc chiều dốc mái giao với hoành, đặt gối lên hoành gọi là Dui

Dầm phụ nhỏ nhất được đặt gối lên dui, song song với hoành, gọi là Mè. Khoảng cách giữa các mè là nhỏ nhất, vừa đủ để lợp ngói. Hoành, dui, mè được liên kết chắc chắn với nhau để đỡ mái nặng ở bên trên. 

• Các bộ phận kết cấu khác trong tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ 

- Con rường: Các đoạn gối đỡ mái dạng dầm gỗ hộp được đặt chồng lên nhau gọi là rường. Chiều dài của rường thu ngắn dần cân theo chiều vát của mái. Càng lên cao, các con rường bên trên càng ngắn. Ở vì nóc,  các con rường nằm chồng lên câu đầu.

- Con lợn: Trong tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ, con lợn có tên gọi khác là rường bụng lợn. Con lợn nằm trên cùng, gối đầu lên con rường bên dưới qua hai đoạn trụ trốn (cột ngắn). Rường bụng lợn có vai trò đỡ xà nóc. Giữa hai trụ trốn, bên dưới rường bụng là ván lá đề để điêu khắc trang trí hoa văn. 

- Rường cụt: Nằm giữa cột cái và cột quân là rường cụt. Rường cụt có nhiệm vụ đỡ hoành của nhà thờ họ. Càng lên cao, rường cụt càng ngắn lại theo độ dốc của mái. 

- Cửa bức bàn

- Con tiện

- Dạ tàu

- Đầu đao

Xem thêm: Các mẫu nhà thờ họ đẹp đạt chuẩn 

Tiêu chuẩn về công năng khi thiết kế nhà thờ họ 

Nhà thờ họ 3 gian được chia thành 3 không gian với những chức năng khác nhau, kéo theo đó việc thiết kế nội thất cũng khác nhau. Chúng ta cùng tìm hiểu tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ cho từng gian trong nội dung dưới đây.

• Gian thờ chính đặt ở chính giữa:

Đúng như tên gọi của nó, gian thờ chính là nơi thờ cúng, lễ lạt chính của dòng họ. Tại đây đặt bàn thờ tổ được chia làm 2 hoặc 3 cấp.  Cấp 1 ở ngoài cùng là bàn ô sa, án gian thờ hoặc sập thờ. Cấp 2 là 1 bàn án hành hoặc 1 chiếc kệ đặt trên bàn thờ chính dùng để đặt ngai thờ và bài vị tổ.

Bàn thờ án hành thông thường cao 1m47. Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ, bàn thờ này thường đặt ở trong cùng gian thờ chính cao nhất. Ngai thờ hoặc khám thờ được đặt ở chính giữa.

Phía trước bàn thờ án hành là bàn thờ ô sa, thông thường cao 1m27. Bàn thờ ô sa đặt ở gian chính, được bài trí bộ đồ thờ tam sự, ngũ sự, mâm bồng, óng hương, đài nến, bát hương, đỉnh đồng…

• Gian hồi đặt ở hai bên 

Thông thường, hai gian thờ bên phải và bên trái của nhà thờ họ sẽ lập một bàn thờ bà cô, ông mãnh và bàn thờ cho nhà chi trường hoặc một bàn thờ bà mẹ việt nam anh hùng. Bà cô ông mãnh là những người chết trẻ, chưa lập gia đình. Theo quan niệm tâm linh, vì chết trẻ nên bà cô ông mãnh rất linh thiêng cần được thờ cúng một cách cẩn thận. 

Thông thường với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ 3 gian sẽ có thêm một nhà ngang phụ gần như vuông góc với nhà chính để làm nơi tiếp khách, nấu nướng hoặc sẽ có thêm một phòng ngủ. Nhà ngang này cũng thường là chia theo gian tương ứng với công năng. Vì nhà thờ họ còn là nơi diễn ra các buổi họp của họ, ăn giỗ họ… nên khu vực bếp nấu và sân để ăn uống là không thể thiếu.

Tiêu chuẩn về phong thủy khi thiết kế nhà thờ họ

• Vị trí thiết kế và xây dựng nhà thờ họ

Lựa chọn được vị trí đất tốt, long mạch phù hợp để thiết kế và thi công nhà thờ họ sẽ giúp con cháu sau này làm ăn hưng thịnh, gặp may mắn trong cuộc sống và công việc. Muốn tìm được đất tốt như vậy, gia chủ cần sự hỗ trợ của các chuyên gia phong thủy uy tín và có tâm. 

Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ, thế đất được coi là đẹp khi có thế “nghênh thủy tựa sơn”, phía sau cao hơn phía trước, đồng thời mặt trước thoáng đãng có dòng lưu thủy từ phải qua trái và có tiền án.

• Hình thể công trình 

Chúng ta thường bắt gặp thiết kế nhà thờ họ mang hình thể chữ “đinh, công, quốc”. Đối với các nhà thờ của dòng họ tộc thường được thiết kế theo chữ “đinh”. Ngoài ra trong yếu tố hình thể chúng ta còn xét đến ngoại cảnh bên ngoài như đường sá, các nhà bên cạnh, đằng trước và đằng sau….để tạo nên sự hài hòa trong thổng thể kiến trúc nhà thờ, từ đường họ tộc.

• Về phong thủy công năng

Bố trí các gian thờ ở chính giữa và 2 bên tả hữu gồm các vật dụng thờ cúng đúng phong thủy, đúng với ban thờ, đối tượng thờ.

Kiến trúc nhà thờ họ có một số đặc trưng riêng cũng là một số tiêu chuẩn cần được tuân thủ để duy trì, phát huy tinh thần, nét đẹp trong tín ngưỡng văn hóa dân tộc. Những tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ hiện nay hầu hết vẫn được lưu ý và tuân thủ khi xây dựng tuy nhiên có nhiều sự thay đổi về vật liệu xây dựng được cho rằng phù hợp hơn với xã hội hiện đại. Bạn muốn thế kế nhà thờ đạt chuẩn, hãy liên hệ với kiến trúc Nam Cường qua hotline 0976 222 555 để được tư vấn tốt nhất.